De rangeerfouten van Harari

Gepubliceerd op 21 februari 2020 om 17:14

De rangeerfouten van Harari

In het NRC van woensdag 5 februari waarin werd teruggekeken naar het interview met Harari, werd de bekende historicus vergeleken met een denderende locomotief. Tijdens het interview, afgenomen door Adriaan van Dis, nam Harari af en toe een verkeerde wissel en kwam daardoor op een verkeerd spoor terecht.

Zijn stelling dat wij niet meer zijn dan “hackbare beestjes” beargumenteerde hij door te verwijzen naar de grote hoeveelheid gegevens die van ons bekend zijn via bijvoorbeeld Facebook en Instagram. Bovendien kunnen allerlei gegevens worden opgeslagen met behulp van sensoren, microfoons, camera’s en smartphones. Al deze gegevens kunnen met behulp van kunstmatige intelligentie worden geanalyseerd, zodat een computer beter kan aangeven welke baan of partner bij ons past dan wijzelf. Toegegeven: allerlei gegevens over de buitenste schil van onze persoonlijkheid liggen vast in databanken en kunnen worden gehackt. Dat geldt echter niet voor de kern van onze persoonlijkheid. Vanuit de neurowetenschap is immers bekend dat al onze ervaringen inclusief de bijbehorende gevoelens liggen opgeslagen in verschillende delen van ons brein.  Ook al zou het ooit mogelijk zijn om zelfs onze hersenactiviteiten te hacken, dan nog zou alleen zichtbaar worden welke delen van ons brein actief zijn. Op welke inhoud die hersenactiviteiten betrekking hebben, blijft vooralsnog verborgen. Als bijvoorbeeld de amygdala erg actief is, verwijst dat naar sterke emoties. Welke emoties dat zijn blijkt niet uit een hersenscan; hierop is dus niet te zien of iemand terugdenkt aan een hevige ruzie met zijn partner of intens geniet van mooie muziek. Zolang niet helemaal duidelijk is op welk wijze gedachten en gevoelens worden getransformeerd in chemische processen en vervolgens worden vastgelegd in ons brein, geloof ik niet dat wij “hackbare beestjes” zijn.

Een andere “wisselfout” maakt Harari wanneer hij betoogt, dat het in de lijn der verwachting ligt, dat er in de toekomst nieuwe soorten sapiëns zullen ontstaan. We zijn geneigd te denken dat wij de enige mensensoort zijn. Dat is niet zo, stelt Harari verwijzend naar de neanderthaler. Interessant is de argumentatie die hij hanteert om het ontstaan van een nieuwe sapiënssoort te onderbouwen. Dat zou het gevolg zijn van de twee revoluties die zich op dit moment voltrekken: de biotechnische en de datatechnische revolutie. Omdat de gevolgen ervan elkaar wederzijds beïnvloeden spreekt hij van ‘twin revolution’.Hij waarschuwt terecht dat hierdoor de verschillen tussen bijvoorbeeld arm en rijk alsmaar groter zullen worden. Dat dat echter zal leiden tot een geheel andere mensensoort lijkt me onwaarschijnlijk. Het is bekend, dat homo sapiëns in staat was de vroeger levende mensensoorten zoals de neanderthaler te elimineren als gevolg van de sterke groei van de prefrontale cortex. Dat is het deel van de hersenen waarin de typisch menselijke vermogens liggen vastgelegd. Die veranderingen van het brein zijn waarschijnlijk het gevolg van aanpassingen aan veranderende omstandigheden enerzijds en het vermogen levensomstandigheden zelf te veranderen anderzijds. Dit proces heeft zo’n 200.000 jaren in beslag genomen. Een hypothetische nieuwe mensensoort zal daarom beschikken over een andere hersenstructuur dan de onze. Harari laat ons in het ongewisse over hoe die hersenstructuur eruit zal zien en hoe de gevolgen van de ‘twin revolution’ daartoe bijdragen.

Yuval Noach Harari is een vooraanstaand historicus; er is veel waardering voor zijn boeken en bewondering voor zijn enthousiaste voordrachten.  Hij kent als geen ander de impact van verhalen. Tijdens het interview waren feit en fictie soms moeilijk van elkaar te onderscheiden. Mijn aanvankelijk enthousiasme na het lezen van Sapiëns nam af bij het lezen van Homo Deus. Ik weet nu waarom ik het niet heb uitgelezen. Ik heb kennelijk meer waardering voor Harari als historicus dan als visionair.

Reactie plaatsen

Reacties

Marjan
4 jaar geleden

Leuke site, Theo. Mooi met al je creatieve producten zo bij elkaar!!

Wat je stuk nav Harari betreft ben ik blij
met je eerste deel. Dat we geen hackbare beestjes zijn. Helder en gelukkig maar!!

Het tweede deel begrijp ik nog niet helemaal. Je zegt dat Harari een wisselfout maakt, maar ik snap het nog niet. Een nieuwe mensensoort is mogelijk, ook volgens jou toch? Een mensensoort met een andere hersenstructuur...

Boeiend om te lezen en zet weer aan tot verder denken. En ook herkenbaar. Ik kwam ook niet ver in zijn latere boeken, terwijl ik genoten heb van zijn eerste boek. Ik ben het dus met je eens: hij spreekt ook mij meer aan als geschiedkundige dan als visionair.

Schoone Marianne
4 jaar geleden

Interessante beschouwing Theo. Helder en vooral geruststellend, zoals je Harar’s eerste ‘wisselfout’ beschrijft. Wat deel twee betreft: Ons gebruik en de omgang met internet en alles wat daar aan vast zit, zal tot veranderingen leiden. Daar twijfel ik niet aan. Maar hoe diep dat in de hersenen ingrijpt, zal de toekomst moeten uitwijzen. De vérre toekomst, daar kunnen wij met ons verstand (nog) niet bij

Joep ten Brink
4 jaar geleden

Beste Theo,
Dank voor het toesturen, mede n.a.v. een eerder gesprek.
Tja, op het visionaire deel is het makkelijk van mening te verschillen. Dat snap ik. Mijn waardering zit hem vooral in de duiding van verschillende actuele ontwikkelingen. Over waar dat toe kan leiden heb ik minder een oordeel